اختلال رفتار تخریبی در کودکان
معمولا رفتارهایی از قبیل توجه نکردن کودک، گوش ندادن به پدر و مادر، بد اخلاقی، و بی ادبی برای پاسخ دادن به بزرگترها در دوران کودکی شایع است. همه پدر و مادرها با اینگونه رفتارهای کودک خود آشنایی دارند و این مسائل با بزرگ شدن کودک و ورود به دوران بلوغ افزایش پیدا می کند اما در برخی موارد ممکن است کودک رفتاری دیگری را از خود نشان دهد که در گروه رفتارهای تخریبی قرار می گیرد. به عنوان مثال در مدرسه منزل یا هر محیط دیگری رفتاری را از خود نشان می دهد که باعث اختلال در روند طبیعی امور می شود و حتی گاهی اوقات باعث شوکه شدن پدر و مادر خواهد شد.
علائم و نشانه های اختلال رفتار تخریبی در کودکان
کودکانی که دچار اختلال رفتار تخریبی هستند الگوهای رفتاری تکراری و دائمی از قبیل خشم، عدم توجه، ناتوانی در کنترل عواطف، گستاخی و بی ادبی در پاسخ دادن به دیگران و پرخاشگری را از خود نشان می دهند و نسبت به سایر کودکان و حتی بزرگترها رفتار تهاجمی دارند.
این رفتارها در کودکان معمولی دیده می شود اما در کودکانی که دچار اختلال رفتار تخریبی هستند آن قدر شدید است که کنترل کردن کودک به یک چالش بزرگ تبدیل می شود. این رفتارها با تاثیرات منفی بر نحوه عملکرد کودک در مدرسه و منزل همراه است و بر روابط اجتماعی او با پدر و مادر، دوستان، معلم ها و سایر افرادی که با کودک در ارتباط هستند همراه خواهد شد. اختلال سلوک و اختلال نافرمانی مقابله جویانه از شایع ترین اختلالات رفتاری محسوب می شوند.
تشخیص اختلال رفتار تخریبی
به طور کلی تشخیص اختلال رفتار تخریبی در مقایسه با سایر اختلالاتی که در کودکان وجود دارد بهتر و راحت تر تشخیص داده می شود. سایر اختلالات با علائمی از قبیل بد اخلاقی و رفتاری کودک، حمله فیزیکی به سایر کودکان، دزدیدن وسایل دیگران و سرسختی در مقابل بزرگترها همراه هستند. این اختلالات که شامل اختلال سلوک و اختلال نافرمانی مقابله جویانه نیز هست اغلب زمانی باعث جلب توجه معلم و پدر و مادر کودک می شود که باعث اختلال در عملکرد آموزشی کودک یا بروز مشکل در روابط او با دوستان و پدر و مادر شود و با گذر زمان و شدت این رفتارها افزوده شود.
اختلال رفتار تخریبی می تواند شباهت زیادی به اختلال نقص توجه بیش فعالی داشته باشد به ویژه در شرایطی که کودک رفتارهای بیش فعال آنان را از خود نشان می دهد. حدود یک سوم از کودکانی که دچار اختلال نقص توجه بیش فعالی هستند به صورت همزمان دچار اختلال نافرمانی مقابله جویانه نیز هستند.
این گروه از کودکان در مقایسه با کودکانی که فقط نقص توجه بیش فعالی دارند زندگی سخت تری خواهند داشت زیرا اختلال نقص توجه در آنها می تواند باعث بروز مشکلات متعددی با بزرگسالان و سایر افرادی شود که کودک با آنها ارتباط دارد. تشخیص به موقع این اختلال و شروع فرایند درمان می تواند شانس اینکه کودک نحوه یادگیری رفتارها را یاد بگیرد افزایش دهد.
انواع اختلالات رفتار تخریبی
اختلالات رفتار تخریبی شامل دو اختلال مشابه است که اختلال نافرمانی مقابله جویانه (ODD) و اختلال سلوک (CD) نام دارد. برخی از علائم شایع که در کودکان مبتلا به این اختلالات رخ می دهد عبارت است از نافرمانی از بزرگترها، پرخاشگری و سایر رفتارهای ضد اجتماعی از قبیل دروغ گفتن و دزدی کردن. محققان اعلام می کنند که تفاوت بین این دو اختلال به شدت علائم و نشانه های آن ها ارتباط دارد.
منظور از اختلال نافرمانی مقابله جویانه یک الگوی منفی بازگشت کننده از نافرمانی و بی اعتنایی و رفتار پرخاشگرانه به سایرین است که حداقل باید کودک به مدت شش ماه علائم آن را تجربه کند. برای آنکه بتوان گفت که کودک دچار چنین اختلالی است باید علائمی از قبیل بحث کردن با بزرگترها، عصبی شدن، انجام ندادن درخواست پدر و مادر، پیروی نکردن از قوانین و آزار و اذیت دیگران، و مقصر دانستن دیگران به خاطر اشتباهات خود را داشته باشد.
اختلال سلوک شامل رفتارهای جدی تر از قبیل پرخاشگری نسبت به افراد و حیوانات، دروغ گفتن، دزدی کردن، فرار از مدرسه و از بین بردن اموال و دارایی شخصی است. کودکانی که چنین رفتارهایی از خود نشان می دهند باید به صورت جامع ارزیابی شوند. این گروه از کودکان اغلب زندگی دشواری خواهند داشت و نیازمند کمک فوری هستند.
درمان اختلال رفتار تخریبی
کودکانی که دچار این اختلال هستند باید مورد ارزیابی قرار بگیرند تا هرچه زودتر برنامه درمان آنها شروع شود. در بخش زیر به روش های موجود برای درمان این گروه از کودکان اشاره می کنیم:
- پزشکان عقیده دارند که آموزش دادن به پدر و مادر یک روش موثر در درمان اختلالات رفتاری است. در این روش پدر و مادر با استراتژی های تخصصی در خصوص سیستم پاداش و تنبیه، نادیده گرفتن کودک و مواردی از این قبیل آشنا می شوند و می توانند عکس العمل مناسبی را به مشکلات رفتاری کودک خود نشان دهند.
- درمان همزمان کودک و پدر و مادر روش است که به پدر و مادرها نحوه تقویت روابط با فرزندشان را یاد می دهد. چند سال پس از شروع درمان، اکثر خانواده ها از بهبود شرایط کودک خود رضایت کامل دارند و ادعا می کنند که از شدت رفتارهای تخریبی کودک شان کاسته شده است.
- حل مسئله یکی دیگر از روش های امیدوار کننده در درمان کودکان مبتلا به اختلال رفتار تخریبی است. در این روش کودکان و نوجوانان با نحوه کنترل ناامیدی آشنا می شوند و یاد می گیرند چگونه انعطاف پذیر و سازش پذیر باشند و در خصوص مشکلاتی که برای شان پیش می آید به ارائه راه حل بپردازند، با پدر و مادر خود مذاکره کنند و تصمیمات درست بگیرند و حتی بدون ایجاد درگیری نظر مخالف خود را درباره یک مسئله به خصوص بیان کنند.
- معمولا رفتار کودک بر کل خانواده تاثیر می گذارد و آنها را دچار مشکلات جدی می کند و اکثر خانواده ها از دیدن رفتارهای فرزند خود افسرده می شوند. خانواده درمانی یک اقدام بسیار مهم برای کمک به رفع مشکلات خانواده و بهبود رفتارهای تخریبی کودک است. مشاور و روانشناس می تواند در این زمینه کمک بسیار زیادی به خانواده نماید.
- کودکانی که دچار اختلال رفتار تخریبی هستند علاوه بر محیط منزل در محیط مدرسه نیز حضور داشتند و این محیط با تاثیرات قابل توجهی بر الگوهای رفتاری کودک همراه است. در حال حاضر تعداد زیادی از مدارس دارای یک برنامه جدید برای حمایت از رفتارهای مثبت کودکان هستند و هدف از این برنامه این است که از کودک حمایت شود تا هم به لحاظ رفتار اجتماعی و هم رفتار آموزشی پیشرفت داشته باشد. ارائه حمایت آموزشی مناسب در محیط کلاس می تواند از میزان رفتار تخریبی کودک بکاهد به همین دلیل ایجاد یک محیط آموزشی حمایتی و پذیرنده اهمیت بسیار زیادی دارد.
- ارتقاء مهارت های عاطفی و اجتماعی کودک، طراحی قوانین و قواعد شفاف در کلاس، بررسی دقیق رفتارهای کودک و استفاده از سیستم تنبیه و تشویق می تواند تاثیرات قابل توجهی را در بهبود این اختلال داشته باشد.
- در برخی موارد پزشک برای کنترل رفتارهای کودک دارو تجویز می کند تا به تدریج از میزان رفتارهای نا به هنجار او کاسته شود.
اگر با مطالعه این مقاله به فکر فرو رفته اید و به تجزیه و تحلیل رفتارهای کودک خود پرداخته اید و مدام این جمله در ذهن تان تکرار می شود که چگونه به کودکم کمک کنم، می توانید از متخصصان توانمند ما مشاوره بگیرید و از خدمات درمانی مرکز بهره مند شوید.
مترجم: لیلا عبدالملکی