اختلال سازگاری در کودکان
برخی از کودکان در برابر اتفاقات پر استرس زندگی و سایر تغییرات مهم آن بسیار سرسخت هستند و تعدادی دیگر از کودکان به هر کاری دست می زنند تا به شرایط قبل برگردد. کودکی که پس از یک اتفاق استرس آور در زندگی دچار تغییرات رفتاری می شود به اختلال سازگاری مبتلا است. اختلال سازگاری یک اختلال ذهنی است که به درمان تخصصی نیاز دارد و در صورتی که یک برنامه درمانی مناسب برای کودک طراحی شود معمولاً اختلال سازگاری به خوبی به درمان پاسخ می دهد.
علل بروز اختلال سازگاری چیست؟
احتمال بروز اختلال سازگاری در همه افراد و در سنین مختلف وجود دارد اما این اختلال در میان کودکان و نوجوانان شایع تر است. این اختلال در سازگاری نامناسب با استرس به وجود می آید و تاثیراتی را در زندگی کودک ایجاد خواهد کرد. اتفاقات پر استرس متعددی وجود دارد که می تواند باعث بروز اختلال سازگاری در کودکان شود این مسائل به شرح زیر می باشد:
- طلاق پدر و مادر یک ضربه بزرگ را به کودک وارد می کند و کودک دچار تغییرات بسیار زیادی از قبیل تغییر در شرایط زندگی و مشکلات حاصل از نبودن یکی از والدین خواهد شد.
- مهاجرت کردن یا تغییر مکان از یک محله به محله دیگر یا از شهری به شهر دیگر و یا حتی مهاجرت به یک کشور دیگر باعث می شود که کودک نتواند تغییرات جدید را بپذیرد و با آن کنار بیاید.
- برخی از کودکان نمی توانند به راحتی عبور از یک مرحله تحصیل و وارد شدن به سطح بعدی را قبول کنند و حتی برخی از آنها به علت رفتن به یک مدرسه جدید دچار تغییرات رفتاری می شوند زیرا تغییر مدرسه به معنای از دست دادن دوستان قدیمی و ایجاد یک تغییر جدید در زندگی کودک است.
- تغییر در سطح سلامت نیز یک مسئله دیگر است که کودکان را دچار مشکل می نماید. به عنوان مثال بیمار شدن کودک یا پدر و مادر او گاهی آنقدر کودک را شوکه می کند که نمی تواند این مسئله را به درستی قبول کند و با آن کنار بیاید.
- از دست دادن یک حیوان خانگی مورد علاقه کودک او را دچار مشکل سازگاری و پذیرش شرایط ایجاد شده می کند.
البته همه کودکانی که با اتفاقات پر استرس مواجه می شوند دچار اختلال سازگاری نخواهد شد و ممکن است آنچه که برای یک کودک پر استرس تلقی می شود برای یک کودک دیگر شرایط مشابهی را ایجاد نکند. اگرچه برخی از کودکان پس از جدا شدن پدر و مادر دچار اختلال سازگاری می شوند تعدادی دیگر از آنها در شرایط مشابه چنین است العملی را از خود نشان نمی دهند.
عوامل و فاکتورهای متعددی وجود دارد که در بروز یا عدم بروز اختلال سازگاری در کودک پس از یک اتفاق استرس آور تاثیر می گذارد. داشتن یک سیستم حمایتی قوی و سالم که توانایی ارائه پاسخ های صحیح و سالم نهایی کودک را داشته باشد می تواند ریسک بروز این اختلال را در کودک کاهش دهد.
انواع اختلال سازگاری شامل چه مواردی است؟
اختلال سازگاری زیر مجموعه های متعددی دارد که بر اساس علائم و نشانه های عاطفی و رفتاری کودک و پس از یک اتفاق استرس آور تشخیص داده می شوند. این اختلالات به شرح زیر می باشند:
- اختلال سازگاری با حالت افسردگی: در این حالت کودک گریه می کند و فریاد می زند و تمایلی به انجام فعالیت های مورد علاقه خود ندارد، به طور مداوم ناراحت است و احساس بی پناهی می کند.
- اختلال سازگاری با اضطراب: در این اختلال کودک بیش از حد نگران است و اضطراب دارد و اضطراب می تواند خود را به صورت اضطراب جدایی ناشی از جدا شدن از پدر و مادر نشان دهد.
- اختلال ناسازگاری به همراه اضطراب و افسردگی: در این اختلال کودک به طور همزمان و افسردگی و اضطراب را تجربه می کند و به مشکل بر می خورد.
- اختلال سازگاری با اختلال رفتاری: در این شرایط رفتار کودک تغییر می کند اما خلق و خوی همانند گذشته به نظر می رسد. کودک در این نوع اختلال با دعوا می کند و ممکن است به آنها آسیب برساند یا از دیگران دزدی کند.
- اختلال رفتاری و عاطفی ترکیبی: کودکی که دچار اختلال می شود با تغییرات رفتاری یا اضطراب مواجه می گردد و ممکن است تغییرات رفتاری او با اختلالات رفتاری و عاطفی همراه شود.
- اختلال سازگاری تشخیص داده نشده: کودک در کنار آمدن با یک اتفاق استرس آور به مشکل برخورده است اما معیارهای لازم برای سایر اختلالات بالا را ندارد و در این گروه قرار خواهد گرفت.
علائم و نشانه های اختلال سازگاری شامل چه مواردی است؟
صرفاً به خاطر آنکه یک کودک کمی در پذیرش شرایط یا محیط جدید مشکل دارد نمی توان گفت که او دچار اختلال ذهنی شده است. برای آنکه بتوان وجود اختلال سازگاری را در یک کودک تایید کرد باید رفتارها و عملکرد غیر طبیعی داشته باشد. این اختلال در عملکرد آموزشی اجتماعی کودک تاثیرات منفی می گذارد و نمرات کودک در مدرسه پایین می آید، روابط دوستانش را از دست می دهد و تمایلی به رفتن به مدرسه نخواهد داشت.
ممکن است نوجوانانی که دچار این اختلال هستند رفتارهای ضد اجتماعی از قبیل سرقت یا بزهکاری را از خود نشان دهند. کودکانی که دچار اختلال می باشند اغلب با علائم جسمانی از قبیل سردرد و درد شکم مواجه می شود، دچار اختلالات خواب می شوند و مدام از احساس خستگی شکایت دارند. این علائم باید طی مدت سه ماه پس از بروز یک اتفاق استرس آور به وجود بیاید و کودک را دچار مشکل کنند. به طور کلی این علائم نمی تواند بیش از شش ماه طول می کشد اما در صورتی که بیش از این مدت ادامه پیدا کنند احتمال زیاد کودک دچار مشکل جدی شده است.
اگرچه اختلال سازگاری یک مشکل حاد محسوب نمی شود گاهی اوقات می تواند به یک مشکل جدی تبدیل شده و کودکان و نوجوانان در معرض خطر خودکشی قرار بگیرند. حدود ۲۵ درصد از نوجوانانی که بین اختلال مبتلا هستند به خودکشی فکر می کنند و این مسئله در میان دختران بیشتر از پسران است. اگر کودک شما در باره خودکشی صحبت می کند باید این مسئله را جدی بگیرید و هرگز تصور نکنید که در حال خیال پردازی است.
تشخیص اختلال اضطراب
متخصص سلامت روان می تواند به تشخیص اختلال سازگاری بپردازد پدر و مادر کودک و خود کودک نیز مورد ارزیابی قرار می گیرند. پزشک از والدین کودک درباره احساسات و عواطف رفتار و اتفاقات استرس آور اخیر سوال می پرسد. در برخی موارد لازم است که با معلم و سایر افرادی که با کودک ارتباط دارند نیز مصاحبه شود و پزشک می تواند به تشخیص قطعی برسد.
درمان اختلال اضطراب
درمان اختلال اضطراب به نیازهای کودک و عوامل متعددی از قبیل سن کودک، شدت علائم و نشانه های او و نوع اتفاق استرس آور اخیر بستگی دارد و پزشک با توجه به این مسائل یک برنامه جامع درمانی را برای کودک طراحی می کند. در برخی موارد لازم است که کودک به روانکاو ارجاع داده شود تا به خوبی ارزیابی و درمان شود. برخی از روش های موجود برای درمان اختلال سازگاری به شرح زیر می باشند:
- فرد درمانی روشی است که به آموزش مهارت هایی از قبیل حل مسئله، کنترل خشم و استرس و ایجاد ارتباط با دیگران تاکید دارد.
- در خانواده درمانی باید اعضای خانواده کودک در برنامه درمانی شرکت کنند. پزشک به خانواده کمک می کند به پویایی برسد و روابط بین اعضای خانواده بهبود پیدا کند.
- آموزش دیدن پدر و مادر کودکی که دچار اختلال سازگاری از اهمیت بسیار زیادی دارد. در این روش پزشک بر یادگیری مهارت های جدید و پرداختن به مشکلات رفتاری تاکید دارد و روش های سودمند و کارآمدی را به پدر و مادر برای کمک به کودک شان آموزش خواهد داد.
- مصرف دارو در برخی موارد که کودک با علائم و نشانه های حاد مواجه شده است ضروری است تا به تدریج علائم کودک کنترل شود.
- از گروه درمانی برای تقویت مهارت های اجتماعی و مهارت های ارتباطی استفاده می شود و از دوستان کودک خواسته می شود که از او حمایت کنند تا به تدریج بهبود پیدا کند.
درمان زود هنگام اختلال سازگاری اهمیت بسیار زیادی دارد و می تواند از بروز سایر مشکلات حاد از قبیل افسردگی و انتقال این اختلال به دوران بزرگسالی پیشگیری کند. معمولاً روش های درمانی موجود می توانند به خوبی به کودکان مبتلا به اختلال سازگاری کمک کنند و در صورتی که کودک به یک روش درمانی پاسخ ندهد پزشک به سراغ سایر روش های موجود خواهد رفت.
شما به عنوان پدر و مادر کودک وظیفه دارید هر گونه تغییرات رفتاری کودک خود را نادیده نگیرید زیرا می تواند یک علامت هشدار دهنده برای یک اختلال جدی باشد. اگر کودک شما به تازگی دچار اختلالات رفتاری و تغییرات خلق و خو شده است حتماً او را نزد پزشک ببرید تا علت بروز مشکلات ایجاد شده مشخص گردد.
مترجم: لیلا عبدالملکی