اختلال خواندن در کودکان
اختلال خواندن در کودکان یک نوع اختلال یادگیری است که کودک به لحاظ تندخوانی، درست خوانی یا درک موضوع دچار مشکل می‌شود و این مسئله بر روی موفقیت آموزشی یا فعالیت های روزمره او تاثیرات منفی می گذارد. کودکانی که دچار اختلال خواندن هستند معمولا نمی توانند بر اساس مبنای هوش عمومی، موفقیت آموزشی و سلامت جسمانی به انجام مهارت خواندن بپردازند. از اختلال خواندن تحت عنوان خوانش پریشی یاد می‌شود که معمولاً با نقص در نوشتن و خواندن همراه است. اختلال خواندن جزو اختلالات یادگیری قرار دارد.
اختلالات شایع یادگیری عبارتند از اختلال خواندن، اختلال ریاضی، اختلال نوشتن و اختلالات مربوط به پردازش زبان. اختلال خواندن می تواند باعث بروز مشکلات شدید در خواندن و به دنبال آن عملکرد آموزشی شود. حتی گاهی اوقات افرادی که هوش طبیعی و فرصت آموزشی را دارند و انگیزه کافی برای خواندن در آنها وجود دارد نیز دچار چنین اختلالی خواهند شد. در اختلال خواندن یک شکاف مهم بین موفقیت عملی و سطح عملکرد مورد انتظار کودک وجود دارد. اختلال در خواندن می تواند در سطوح مختلف رخ دهد و دلایل متعددی برای بروز چنین اختلالی وجود دارد که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم.
علل بروز اختلال خواندن در کودکان
اختلال خواندن در کودکان برای اولین بار در اواخر قرن نوزدهم تشخیص داده شد اما علی رغم سابقه طولانی اختلال خواندن هنوز علت بروز آن مشخص نشده است. توانایی خواندن یک مهارت پیچیده است که به هماهنگی عضلات چشم برای دنبال کردن خطوط و تفسیر کلمات و جملات، حافظه دیداری برای به خاطر سپردن معنی کلمات، توانایی برای درک ساختار جملات و تحلیل و بررسی آنها بستگی دارد. به علاوه مغز باید بتواند سرنخ های دیداری را با حافظه ادغام کند و آن را به برخی از صداها مرتبط نماید سپس این صداها را به معانی خاصی ربط دهد. برای درک یک مطلب باید معانی یک جمله در هنگام خواندن آن را درک کرد.
اختلال خواندن زمانی رخ می‌دهد که در یکی از این مراحل مشکلی به وجود بیاید به همین دلیل هنوز محققان نتوانسته اند علت اصلی بروز اختلال خواندن را تشخیص دهند زیرا اختلال خواندن در همه کودکان به یک دلیل مشخص ایجاد نمی شود. علیرغم پیچیدگی اختلال خواندن محققان متوجه شده اند که این اختلال تا حدودی زمینه ژنتیکی دارد. در سال ۱۹۹۹ محققان مرکز تحقیقات خواندن در نروژ یک تحقیق گسترده را در خانواده هایی که مشکل خواندن در آنها گزارش شده بود انجام دادند. آنها با ارزیابی توانایی خواندن و نوشتن در چهار نسل از این خانواده ها، ۸۰ نفر را مورد بررسی قرار دادند و متوجه شدند که جهش برخی از ژن های خاص با اختلال خواندن و نوشتن ارتباط دارد. در نهایت آنها به این نتیجه رسیدند که اختلال خواندن همیشه زمینه ژنتیکی ندارد زیرا حدود نیمی از افرادی که دچار اختلال خواندن هستند در خانواده آنها سابقه چنین مشکلی وجود نداشته است
برخی از نظریه ها حاکی از آن است که مشکلات عملکردی در نقاط خاصی از مغز می‌تواند در اختلال نوشتن نقش داشته باشد. محققان متوجه شده اند که حدود ۹۰ درصد از کودکانی که دچار اختلال خواندن هستند مشکلات زبانی دیگری نیز دارند.
علائم و نشانه های اختلال خواندن در کودکان
برخی از علائم و نشانه های شایع اختلال خواندن در کودکان به شرح زیر می باشد:
- اختلال در شناسایی کلمات مفرد
- مشکل در درک صدای کلمات، ترتیب صداها و ریتم آنها
- مشکل در هجی کردن
- اختلال در انتقال حروف و ساخت کلمات
- حذف کردن یا جایگزین کردن کلمات
- درک مطلب ضعیف
- سرعت پایین در خواندن
کودکان مبتلا به اختلال خواندن علاوه بر این علائم با تاخیر یا مشکل در یادگیری مواجه می‌شوند که برخی از آنها به شرح زیر می باشند:
- تاخیر در تکلم
- ناتوانی در شناخت مسیر یا دست چپ و راست
- اختلال در شناخت تضاد ها مانند بالا/ پایین، چپ/ راست، دیر/ زود
- بی نظمی در جملات نوشته شده
- اختلال ریاضی
تشخیص اختلال خواندن در کودکان
باید ارزیابی اختلال خواندن در کودکان به صورت فردی انجام شود تا بتوان این اختلال را تشخیص داده و بین آن با تندخوانی یا هوش پایین تمایز قائل شد. باید برای تشخیص اختلال خواندن در کودکان به مسائلی از قبیل سن کودک، هوش او، فرصت آموزش و عواملی از قبیل فاکتورهای فرهنگی نظیر زبان مادری کودک و تفاوت آن با زبانی که در مدرسه تدریس می‌شود توجه کرد.
اختلال خواندن زمانی تشخیص داده می‌شود که میزان موفقیت آموزشی کودک پایین تر از سطح انتظار است و این مشکل به اشکال مختلف باعث اختلال در فعالیت های روزمره امور مدرسه کودک شده است. گاهی اوقات ممکن است مشکل کودک به مسائلی از قبیل ضعیف بودن چشم یا اختلال شنوایی ارتباط داشته باشد که باید به رفع آنها پرداخت.
تشخیص اختلال خواندن در کودکان کار دشواری است زیرا حدود ۲۰ تا ۵۵ درصد از کودکانی که اختلال خواندن دارند دچار اختلال نقص توجه بیش فعالی هستند و حدود یک چهارم از کودکان مبتلا به اختلال خواندن اختلال سلوک را نیز دارند. جالب است بدانید که اختلال نافرمانی مقابله ای و افسردگی در بیش از نیمی از این کودکان رخ می دهد. در واقع برای آن که بتوان گفت که یک کودک دچار اختلال خواندن است باید به طور کامل مورد ارزیابی قرار بگیرد تا بتوان همه اختلالات را پوشش داد.
درمان اختلال خواندن در کودکان
اختلال خواندن در کودکان مانند اختلالات شایع یادگیری نیازمند توجه و درمان است و از همه مهمتر کودکی که دچار چنین اختلالی است مستحق آموزش و تعلیم میباشد فرآیند درمان اختلال خواندن در کودکان از طریق روش‌های مختلفی مانند تحریک بینایی یا رعایت رژیم غذایی خاص انجام می‌شود تا مهارت خواندن در کودک تقویت گردد. امروز محققان به این نتیجه رسیده‌اند که آموزش بر اساس شرایط هر کودک، تنها روش موجود برای کسب موفقیت است. محققان عقیده دارند که برای آموزش خواندن به کودک باید نماد محور عمل کرد و کلمات را به کوچکترین واحد های دیداری از قبیل حروف و صداها تقسیم کرد تا کودک با آنها آشنا شود.
یک برنامه آموزشی خاص باید به ایجاد و تقویت ارتباطات ذهنی میان کانال های بینایی، شنوایی و حرکتی بپردازد تا کودک بتواند ببیند، حس کند و مجموعه ای از صداها را تکرار کند. به عنوان مثال می توان از کودک خواست که حروف به کار رفته در یک کلمه را با انگشت دنبال کند و آنها را با صدای بلند بخواند. مثلا کلمه مهربان را در نظر بگیرید باید به کودک کمک کرد همه حروف آن را تلفظ کند و سعی کند آنها را بشناسد سپس کلمه مهربان را بخواند. در مرحله بعد باید این کلمه را در یک جمله به کار برد و به کودک کمک کرد همه حروف آن جمله را با صدای بلند تلفظ کند و در نهایت حروف را کنار هم بگذارد سپس کلمه و در نهایت جمله را بخواند.
این گروه از کودکان کاملا آموزش پذیر هستند و می توان از طریق فرآیند تکرار و تمرین به آنها کمک کرد تا به موفقیت دست پیدا کنند و مهارت خواندن در آنها تقویت شود. جالب است بدانید تعداد زیادی از افراد معروف و موفق با این اختلال مواجه بودند و دو نفر از رئیس جمهورهای آمریکا نیز دچار اختلال خواندن بوده اند. به طور کلی در صورتی که اختلال خواندن در کودکان قبل از کلاس سوم ابتدایی تشخیص داده شود و آنها آموزش جامع خواندن را شروع کنند می‌تواند به موفقیت دست پیدا کنند.
متاسفانه هیچ روشی برای پیشگیری از اختلال خواندن در کودکان وجود ندارد اما شروع زود هنگام فرآیند درمان و کمک به کودکان رمز موفقیت و پیشگیری از عملکرد ضعیف آموزشی کودک و از بین رفتن اعتماد به نفس او است.
مترجم: لیلا عبدالملکی