اختلال دلبستگی واکنشی در کودکان چیست؟
معمولاً کودکان و نوزادان به افراد بزرگسال از قبیل پدر و مادر که از آنها مراقبت می کنند دلبستگی دارند. کودکان می توانند افرادی که از آنها مراقبت می کنند و یا در هنگام ترس و استرس از آنها حمایت می کنند را بشناسند. در اکثر موارد در آنها یک دلبستگی سالم نسبت به پدر و مادر، پرستار یا پدر بزرگ و مادر بزرگی که در مراقبت از آنها نقش دارند به وجود می آید اما گاهی اوقات آنها در ایجاد ارتباطات سالم با این افراد دچار مشکل می شوند و در نتیجه اختلال دلبستگی واکنشی در آنها به وجود می آید که یک نوع اختلال ذهنی است و باعث به وجود آمدن مشکل در روابط سالم آنها می شود.
چه عواملی در بروز اختلال دلبستگی واکنشی در کودکان نقش دارند؟
اختلال دلبستگی واکنشی زمانی به وجود می آید که کودک از طرف پدر و مادر یا افرادی که از او مراقبت می کنند حمایت و مراقبت صحیحی را دریافت نمی کند. در صورتی که این افراد پاسخ صحیحی به گریه کودک ندهند یا آنکه به کودک غذا یا شیر ندهند و به او محبت نکنند ارتباط سالمی بین آنها به وجود نخواهد آمد. به عنوان مثال مادری که در زندان به سر می برد و کودک هر بار در منزل یکی از بستگان است و به اندازه کافی با آنها ارتباط ندارد و پاسخ مناسبی به نیازهای او داده نمی شود دچار این اختلال خواهد شد. مادری که دچار اختلال افسردگی است به مراقبت از کودک خود دچار مشکل است نمی تواند هنگامی که کودک گریه می کند او را بغل کند و به او محبت نماید.
کودکانی که از پدر و مادر واقعی خود جدا شده اند و در پرورشگاه بزرگ می شوند ممکن است چندین بار به پرورشگاه های مختلفی فرستاده شوند که در این حالت یک ارتباط ایمن و سالم بین او و پرستاران پرورشگاه شکل نمی گیرد. اکنون خانواده ای را تصور کنید که پدر و مادر به شدت به الکل یا مواد مخدر اعتیاد دارند. این پدر و مادر هرگز نمی توانند آن گونه که باید و شاید از کودک خود حمایت کنند و به نیازهای او پاسخ دهند.
حتی در مواردی که مادر بسیار جوان است نمی تواند نیازهای کودک خود را درک کند زیرا اطلاعات و دانش کافی در خصوص مراقبت فیزیکی و عاطفی از کودک خود ندارد. در چنین حالتی کودک نمی تواند با مادرش ارتباط برقرار کند زیرا پاسخ مناسبی برای نیازهای خود دریافت نمی کند.
علائم و نشانه های اختلال دلبستگی واکنشی در کودکان چیست؟
کودکانی که دچار اختلال دلبستگی واکنشی هستند اغلب از پیروی کردن از قوانین خودداری می کنند و با حالت عصبانیت با دیگران صحبت می کنند. اما اختلال دلبستگی واکنشی چیزی فراتر از مشکلات رفتاری است. برای اینکه بتوان گفت که یک کودک دچار اختلال دلبستگی واکنشی است باید نسبت به افراد بزرگسال یک الگوی رفتاری بازدارنده داشته باشد. کودکان مبتلا به اختلال دلبستگی واکنشی به ندرت به دنبال تسلی در هنگام ناراحتی هستند و به ندرت به تسلی بخشی دیگران در هنگام ناراحتی پاسخ می دهند.
برای آنکه بتوان گفت که کودک دچار اختلال دلبستگی واکنشی است باید دو علامت مهم از علائم شایع این اختلال را داشته باشد که این علائم عبارتند از: واکنش عاطفی و اجتماعی بسیار کم نسبت به دیگران، عواطف مثبت بسیار کم، تحریک پذیری، ناراحتی و احساس ترس بدون دلیل که در هنگام ارتباط بدون خطر با افراد بزرگسال به وجود می آید.
علاوه بر این موارد در صورتی که پرستار کودک به طور مداوم عوض می شود ارتباط سالم و پایداری بین کودک و پرستار شکل نخواهد گرفت، دریافت نکردن عواطف گرم و خالصانه از جانب بزرگ ترها و بزرگ شدن در یک محیط غیر عادی که به شدت شانس کودک را برای ایجاد دلبستگی محدود می کند، در زمره سایر علل بروز اختلال دلبستگی واکنشی در کودکان قرار دارند. این علائم باید قبل از سن ۵ سالگی به وجود بیاید و کودک حداقل ۹ ماهه باشد تا بتوان وجود این اختلال را در کودک تشخیص داد.
چگونه اختلال دلبستگی واکنشی در کودکان تشخیص داده می شود؟
پدر و مادر و پرستار کودک و معلم های او متوجه می شود که کودک مبتلا به اختلال دلبستگی واکنشی، مشکلات عاطفی و رفتاری را از خود نشان می دهد. ارزیابی کامل و جامع کودک توسط متخصص سلامت ذهن می تواند وجود این اختلال را در او تایید کند. فرایند ارزیابی کودک عبارت است از: مشاهده مستقیم ارتباط کودک با پدر و مادر و پرستار، بررسی سابقه رشد کودک و محیط محل زندگی او، مصاحبه با پدر و مادر و پرستار کودک برای ارزیابی نحوه برخورد آنها با کودک، مشاهده رفتارهای کودک.
اختلالات دیگری نیز وجود دارد که ممکن است با علائم و نشانه های رفتاری و عاطفی مشابه خود را نشان دهد. پزشک کودک را به طور کامل ارزیابی می کند تا بتواند وجود سایر اختلالات از قبیل اختلالات انطباقی، اختلال استرس پس از بروز سانحه، اختلال شناختی، اوتیسم و اختلال خلق و خو را تشخیص دهد. محققان به این نتیجه رسیده اند که کودکان مبتلا به اختلال دلبستگی واکنشی مشکلات دیگری از قبیل اختلال بیش فعالی نقص توجه، اختلالات خواب و اختلالات خلق و خو را نیز دارند.
اختلال دلبستگی واکنشی در کودکان چگونه درمان می شود؟
اولین مرحله در درمان کودکان مبتلا به اختلال دلبستگی واکنشی این است که از دریافت محبت و حمایت کافی توسط کودک و پایدار بودن محل زندگی او اطمینان حاصل کنیم. در صورتی که کودک در همان محیط سابق و همان شرایط قبل به زندگی خود ادامه دهد و تغییری در وضعیت او ایجاد نشود فرایند درمان هیچ گونه تاثیری بر روی او نخواهد داشت. باید در فرآیند درمان علاوه بر کودک پدر و مادر یا پرستار او نیز حضور داشته باشند تا پزشک بتواند به آنها نحوه تعامل و ارتباط با کودک را آموزش دهد تا آنها بتوانند به ایجاد ارتباط سالم و اعتماد در کودک بپردازند.
گاهی اوقات پزشک از پدر و مادر یا پرستار کودک می خواهد که در کلاس های مخصوص فرزند پروری شرکت کنند تا با نحوه کنترل مشکلات رفتاری کودک آشنا شوند و بتوانند به کودک عشق بورزند و از او حمایت کنند. در صورتی که این کودکان تحت درمان قرار نگیرند دچار مشکلات عاطفی، اجتماعی و رفتاری بیشتری خواهند شد و هرچه کودک بزرگتر شود مشکلات او نیز بیشتر خواهد شد. شروع به موقع برنامه درمان کودک می تواند به ایجاد دلبستگی سالم در کودک کمک کند و ریسک بروز مشکلات بیشتر را کاهش دهد.
به طور کلی باید پدر و مادر اطلاعات خود را در خصوص نحوه ارتباط با کودک شان افزایش دهند و با روش های کنترل استرس آشنا شوند تا بتوانند در شرایط استرس زا به فرزند خود کمک کند. بازی کردن با کودک، کتاب خواندن برای او و عشق ورزیدن به او در ایجاد روابط سالم و مثبت نقش دارد و می تواند کودکی سالم با ارتباطات عاطفی سالم را به وجود بیاورد.
مترجم: لیلا عبدالملکی